İnsan zihni, bir kitap gibidir. Sayfaları anılarla dolu, cümleleri duygularla işlenmiş, paragraflarında yüz ifadeleri, sesler ve kokular gizlidir. Ancak bazı kitaplar, zamanla silinmeye başlar. Cümleler dağılır, paragraflar kaybolur, kapak ağırlaşır… Alzheimer ve demans tam da böyle bir silinmenin, insanın kendinden uzaklaşmasının adıdır. Bu yazı, o kitapların nasıl solduğunu değil; nasıl okunmaya devam edebileceğini, sayfalarının nasıl korunabileceğini anlatan bir rehberdir.

Alzheimer ve Demans: Aynı Değil, Birbirine Yakın İki Yolculuk

Toplumda çoğu zaman birbirinin yerine kullanılan bu iki kelime aslında farklı anlamlar taşır. Demans, genel bir tanımdır; zihinsel işlevlerin –özellikle bellek, düşünme, yönelim ve yargı becerilerinin– zamanla bozulduğu bir sendromu ifade eder. Yani bir çatı kavramdır. Altında Alzheimer hastalığı, vasküler demans, Lewy cisimcikli demans gibi birçok farklı bozukluk bulunur. Bu açıdan demans, bir sonuç; Alzheimer ise bu sonuca giden yollardan biridir.

Alzheimer hastalığı, demansın en yaygın nedenidir. Tüm demans vakalarının yaklaşık %60-80’inden Alzheimer sorumludur. Yavaş başlayan, sinsice ilerleyen bir hastalıktır. Başlangıçta basit unutkanlık gibi görünen durumlar, zamanla konuşma güçlüğüne, yön bulamama, tanıdıkları tanıyamama ve kişilik değişimlerine kadar uzanabilir.

Hastalığın Sessiz Ayak Sesleri: İlk Belirtiler Nelerdir?

Alzheimer bir sabah ansızın gelmez. O, ayak seslerini duymadığımız bir misafirdir. Çoğu zaman unutulan bir randevu, defalarca aynı sorunun sorulması, eşyaların yanlış yerlere konulmasıyla başlar. Ama bu belirtiler yaşlanmanın doğal bir parçası mıdır, yoksa hastalığın habercisi mi?

Alzheimer'ın ilk evresi, genellikle erken başlangıçlı unutkanlık şeklinde ortaya çıkar. Ancak bu sıradan unutkanlıktan farklıdır. Kişi, birkaç gün önce yaptığı bir görüşmeyi, çok sevdiği torununun doğum gününü ya da sabah kahvaltı yapıp yapmadığını unutabilir. Sadece bilgiyi hatırlayamamak değil, bilgiyi işleyememek ve düzenleyememek de bu sürece dâhildir.

Zamanla yön bulma güçlüğü, karar verme zorlukları, sözcük bulmakta zorlanma ve hatta davranışsal değişiklikler başlar. Kimi zaman kişi içine kapanır, kimi zaman ise öfke patlamaları yaşar. Bu noktada hastalığın sadece zihni değil, kişiliği de etkilediği görülür.

Peki Neden? Alzheimer Neden Olur?

Alzheimer'ın kesin nedeni bugün hâlâ tüm yönleriyle açıklanabilmiş değil. Ancak bilim insanları, bazı biyolojik ve çevresel faktörlerin bu hastalığın gelişiminde önemli rol oynadığını kabul ediyor.

En belirgin nedenlerden biri genetik yatkınlık. Özellikle APOE ε4 adlı genin varlığı, Alzheimer'a yakalanma riskini artırabiliyor. Ancak genetik tek başına yeterli değil; hastalığın ortaya çıkmasında yaş, cinsiyet, kalp-damar hastalıkları, yüksek tansiyon, şeker hastalığı, depresyon, sigara kullanımı, hareketsiz yaşam tarzı, yetersiz beslenme ve sosyal izolasyon gibi etmenlerin de rol oynadığı biliniyor.

Bir diğer önemli unsur da beyindeki yapısal değişiklikler. Alzheimer hastalarının beyinlerinde, beta-amiloid plakları ve tau protein yumakları adı verilen anormal protein birikimleri görülür. Bu yapılar, sinir hücreleri arasındaki iletişimi engeller, hücre ölümüne yol açar ve beynin küçülmesine neden olur.

Yaşamla Uyum: Alzheimer'la Yaşamak ve Günlük Hayat

Hastalığın tanısı konulduktan sonra hem hasta hem de yakınları için hayat yeniden yapılandırılmak zorundadır. Rutinler, Alzheimer hastalarının zihinsel karmaşasını azaltan bir pusuladır. Günlük yaşamın düzenli akışı, zaman ve mekân algısına destek olur. Sabah aynı saatte kalkmak, aynı fincanda çay içmek, aynı koltuğa oturmak bile bir güven hissi sağlar.

Beslenme, uyku düzeni, fiziksel hareketlilik ve sosyal etkileşim, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmada etkili olabilir. Basit egzersizler, kısa yürüyüşler, müzik dinlemek, fotoğraf albümlerine bakmak ya da tanıdık sesleri duymak; hepsi birer zihinsel can simididir.

Aile bireyleri içinse bu süreç bir sınav gibidir. Bazen annenizi anneniz gibi tanıyamadığınızda, babanız sizi kendi babası zannettiğinde; hissettiğiniz yorgunluk, hayal kırıklığı ve suçluluk duygusu iç içe geçer. O yüzden Alzheimer yalnızca hastalığın değil, bakım verenin de ilgi ve şefkatle korunması gereken bir alandır.

Unutmadan Önce: Alzheimer'dan Korunmak Mümkün mü?

Hastalığı tamamen engellemenin kesin bir yolu yoktur, ancak riski azaltmak elimizdedir. Araştırmalar, bazı yaşam biçimi değişikliklerinin beyin sağlığını koruyabileceğini göstermektedir:

Zihinsel Aktiviteler: Bulmaca çözmek, kitap okumak, yeni bir dil öğrenmek gibi zihni çalıştıran faaliyetler nöronları canlı tutar.

Fiziksel Egzersiz: Haftada en az üç gün yapılan düzenli yürüyüşler bile beyin damarlarını korur.

Beslenme: Özellikle Akdeniz diyeti –zeytinyağı, balık, taze sebzeler, ceviz gibi– Alzheimer riskini azaltıcı etkiye sahiptir.

Sosyal Hayat: Kalabalık sofralar, dost sohbetleri, topluluk faaliyetleri zihinsel tükenmişliğe karşı güçlü bir kalkandır.

Uyku: Derin ve kaliteli bir uyku, beynin zararlı proteinlerden arınmasına yardımcı olur.

Tedavi ve Bilimin Umudu

Alzheimer'ın bugün için kesin bir tedavisi yok. Ancak semptomların yavaşlatılması ve yaşam kalitesinin artırılması için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir.

Mevcut tedaviler genellikle belleği ve zihinsel işlevleri destekleyen ilaçları içerir. Donepezil, rivastigmin, galantamin gibi ilaçlar sinir hücreleri arasındaki iletişimi destekler (İlaçlar hekime danışmadan ve reçetesiz kullanılmamalıdır). Son yıllarda ise beyindeki plak oluşumunu hedefleyen monoklonal antikor tedavileri umut verici sonuçlar göstermeye başlamıştır.

Ayrıca beyin stimülasyonu, sanat terapileri, hayat hikâyesi çalışmaları gibi destekleyici yöntemler de hastalara yaşam enerjisi aşılamaktadır.

Unutanı Unutmamak: Alzheimer'la İnsan Kalmak

Alzheimer'ın en çarpıcı yanı, zamanla bir insanın geçmişini yitirmesi değildir. En yıkıcı olan, çevresindekilerin bu kaybın ağırlığıyla baş etmeye çalışmasıdır. Bu yüzden Alzheimer'la mücadele, sadece tıbbın değil; insanlığın, sabrın, sevginin ve bağışlayıcılığın sınandığı bir yolculuktur.

Unutmayın, Alzheimer olan kişi artık hatırlamasa da, siz onun kim olduğunu hatırlıyorsunuz. Bu bağ bile başlı başına bir tedavidir.

Sözlük – Temel Terimler

Demans: Beyin işlevlerinde ilerleyici kayıplar içeren genel sendrom. 
Alzheimer Hastalığı: Demansın en yaygın türü; sinir hücrelerinin ölümüyle gelişir. 
Beta-amiloid: Alzheimer'da beyinde biriken zararlı protein. 
Tau Proteini: Sinir hücrelerinde bozulmuş yapı oluşturarak iletişimi engelleyen protein. 
Nöron: Beyindeki sinir hücreleri. 
Monoklonal Antikor: Belirli proteinlere karşı geliştirilen biyolojik ilaçlar. 
APOE ε4: Alzheimer riskini artıran genetik varyant. 
Yürütücü İşlev: Planlama, dikkat, karar verme gibi beyin becerileri. 
Sanat Terapisi: Resim, müzik gibi sanat etkinlikleriyle zihinsel destek sağlama yöntemi. 
Hayat Hikâyesi Yaklaşımı: Hastanın geçmişine dayalı anlatılarla kimlik duygusunu güçlendirme.

Kaynakça

World Health Organization (WHO) – Dementia Factsheet 
Alzheimer's Association (www.alz.org) 
Türkiye Alzheimer Derneği (www.alzheimerdernegi.org.tr) 
National Institute on Aging (NIA) – Alzheimer's Disease Education and Referral Center 
Selkoe, D. J. (2001). "Alzheimer's disease: genes, proteins, and therapy." Physiological Reviews 
Livingston, G. vd. (2020). "Dementia prevention, intervention, and care." The Lancet

 Psikoloji kategorisindeki diğer yazılar da ilginizi çekebilir
      Göz atmak için tıklayın

 Yaşam kategorisindeki diğer yazılar da ilginizi çekebilir
      Göz atmak için tıklayın

 Sağlık kategorisindeki diğer yazılar da ilginizi çekebilir
      Göz atmak için tıklayın

Bu sayfayı beğendiyseniz, lütfen yorum yapmayı ve çevrenizle paylaşmayı unutmayın.

Etiketler: Unutmanın Ötesinde: Alzheimer ve Demansın Sessiz Gerçeği Alzheimer nedir, demans belirtileri, unutkanlık neden olur, Alzheimer hastalığı belirtileri, Alzheimer nasıl anlaşılır, Alzheimer tedavisi, demansa ne iyi gelir, yaşlılıkta unutkanlık, Alzheimer testi, Alzheimer önleme yolları, Alzheimer hastasına nasıl davranılır, Alzheimer beslenme önerileri, Alzheimer ilaçları, Alzheimer hastalığı evreleri, Alzheimerda erken teşhis, Alzheimer bakımı

 Okuryazar'ı keşfedin!

Okuryazar'a üye olup, daha fazla özellikten tamamen ücretsiz olarak yararlanabilirsiniz. Dilerseniz, kendinize köşe açabilir, anlık ileti paylaşabilir, yazılar kısmında ilgilendiğiniz konularda içerikler yazabilirsiniz.