Anka'nın Yükselişi ve Düşüşü: Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir Deneme

-Anka'nın Yükselişi ve Düşüşü: Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir Deneme hakkında bilgi -

Osmanlı devletinin dünya tarihinde gelmiş geçmiş en büyük imparatorluklardan biri olduğunu söylemek herhalde yanlış olmaz. Böyle bir devletin tarihi bugünü kadar genellikle "iç tarih" açısından yazılmış, dünya devletler sistemi içindeki yeni pek az ele alınmıştır. Bu tutumun sonucu olarak, dünya ve özellikle Avrupa güç dengelerindeki yeri, siyasi tarihin ana konusu olan temel gelişmeler ya da değişikliklerdeki payı ortaya konamamıştır. Ancak, bu büyük imparatorluğu, dünya tarihinin genel akışının, güç dengelerinin içine yerleştirmek, bir bakıma "tarihsel bağlam" içinde değerlendirmek ve özellikle Avrupa diplomasi tarihi içindeki önemli payını elden geldiğinde ortaya çıkarmak gerekiyor. Bu nitelikteki çalışmalar, aynı zamanda, imparatorluğun bazı bakımlardan "mirasçısı" olan ve çok küçük ölçüde de olsa temelde Osmanlı coğrafyası üzerinde kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin izlediği politikaların daha anlamlı bir perspektif içinde değerlendirilmesine de yardımcı olacaktır.

Osmanlı tarihinin bu yönüyle mümkün olduğu kadar eksiksiz, tüm Osmanlı tarihini kapsayacak biçimde incelenmesi, gelecek kuşaklara kalıyor ister istemez. Bugün için milyonlarca belgenin sınıflandırılması, okunması ve değerlendirilmesi çok zordur. Bir de, Osmanlı diplomasisinin özelliğinden gelen sınırlandırmalar var. Osmanlıların 600 yıllık hayatının ilk 400 ya da 450 yılı boyunca, devletin dış ilişkilerinin düzenli ve sistematik bir biçimde incelenmesine olanak verecek haberleşmeler çok sınırlıydı. Bu dönemde dış politikayı, gerek merkezde ve gerekse yabancı ülkelerde planlayıp yürütecek kuruluşlar yoktu. Büyük Avrupa imparatorluklarının dış politika tarihlerinin yazılmasında temel kaynak olarak, merkez-elçilik yazışmaları, yani yabancı ülkelerde bulunan temsilcilerin günlük olarak tuttukları notlar, merkeze gönderdikleri raporlar ve merkezden aldıkları yönergeler kullanılmıştır. Dolayısıyla, tüm Osmanlı belgelerinin sınıflandırılıp değerlendirilmesi durumunda bile, dış ilişkilerinin akışının anlatımında önemli boşlukların kalacağı açıktır.

Bütün bu sınırlamalara rağmen, Anka Kuşu gibi, çok uzun bir süre görkemli bir biçimde yaşayan ve sonra kendini 1. Dünya Savaşı'nın ateşi içine atıp, küllerinden yepyeni bir benlikle doğan bu gerçekten olağanüstü devleti, yeni bakış açılarıyla değerlendirmek gerekiyor. Bu yolda, elinizdeki çalışmanın amacı, siyasi tarih içinde Osmanlı devletinin dış ilişkilerinin genel akışını ve belirgin kalıplarını ortaya koymağa yardımcı olmaktır.

Beni bu çalışmaya iten güdü, konuları birlikte olgunlaştırmağa çalıştığımız öğrencilerimin derslerde sordukları yönlendirici sorulardır. Onlar bu soruların hiç olmazsa bir bölümünün cevaplarını bulabilecekleri bir çaba içine girmemi sağladılar. Bende yeni sorular, yeni görüşler ve yeni bakış açıları yaratmağa çalıştılar. Bu bekleyişlerini tam olarak karşılayıp karşılayamadığımı bilmiyorum. Bildiğim, bu çalışmayı onlara borçlu olduğumdur.

Oral Sander'in Önsözü.

--

İÇİNDEKİLER

Önsöz

GİRİŞ

BİRİNCİ BÖLÜM:

BEŞ DENİZ YAYLASINDA DOĞUŞ

I. BEŞ DENİZ YAYLASI

II. GÖÇEBELİK-YERLEŞİKLİK İLİŞKİSİ

III. BEŞ DENİZ YAYLASINDA ÜSTÜNLÜK

IV. ANADOLU'DAKİ ÇOCUKLUK

1. Anadolu'da Üstünlük

2. Osmanlılara Özgü Kuruluş Üstünlükleri

3. Türkler ve Bizans

İKİNCİ BÖLÜM:

GENCİN AVRUPA'DA DİRİKLİĞİ

I. AVRUPA'DA DEVLET

II. AVRUPA'DA İMPARATORLUK

1. Fetih ve Bütünleştirme

2. Asya'da Kısa Süren Dağılma

3. Yeniden Güçlenme

III. AVRUPA'DA ÜSTÜNLÜK

1. İstanbul'un Alınması

2. Grek Ortodoks Kilisesi

3. İstanbul'un Fethi Sonrası 36

4. İç Savaş: Bayezit-Cem Çatışması

5. Akdeniz Gücü ve Doğudaki Tehdit

6. Üstünlüğün Doruğu

7. Diplomatik Temaslar ve Kapitülasyonlar

8. Akdeniz "Gazileri"

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM:

YETİŞKİNİN AVRUPA'DA DURGUNLUĞU

I. GENEL OLARAK DURAKLAMANIN NEDENLERİ

II. DURAKLAMANIN BELİRTİLERİ

III. DURAKLAMANIN BAŞLAMASI

IV. SAVUNMA DAVASI VE KARLOFÇA

1. Avrupa Devletleriyle Eşitlik

2. Son Hamle

3. Avrupa Güç Dengesinde Osmanlılar

V KAN DAVASI: PRUT VE PASAROFÇA

1. Kan Davasının Nedenleri

2 Uzun Sürmesinin Nedenleri

3. Prut ve Pasarofça

1. Kısa Süren Uyanış: Lale Devri

VI. İÇTEN DAĞILMA SÜRECİ

VII. TANZİMATA KADAR DİPLOMASİ VE ÖRGÜTÜ

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM:

YAŞLININ AVRUPA'DA GERİLEMESİ

I. GERİLEME NEDENLERİ

II. FRANSIZ DEVRİMİNIN ETKİLERİ

1. Devrimin Temel İlkeleri ve İslam Dünyası

2. Devrimin Devleti Etkilediği Kanallar

3. Devrimin Etkisi

III. KANADIN KIRILMASI: 19. YÜZYILIN İLK OSMANLI-RUS SAVAŞLARI

1. III. Selim Döneminde Genel Durum

2. Napolyon ve Osmanlı-Rus Savaşı

3. Yunanistan ve Osmanlı-Rus Savaşı

IV. DLPLOMASİNİN CANLILIĞI: MEHMET ALİ VE SONRASI

1. Mehmet Ali Ayaklanması

2. İngiltere ile İlişkiler

3. Ticaret Sözleşmesi ve Tanzimat

4. Dışişleri Bakanlığının ve Sivil Bürokrasinin Temelleri

V. MALİYENİN ZORLAMALARI: KIRIM VE SONRASI

1. Borç-Yükümlülük-Reform Zinciri

2. Kırım Savaşının Çıkış Noktası

3. Kırım Savaşı

4. Paris Antlaşması ve islahat Fermanı

BEŞİNCİ BÖLÜM:

YAŞLININ AVRUPA'DA ÖLÜMÜ

I. GENEL DURUM

II. MALİYE VE ORDUNUN TÜKENİŞİ: AYASTEFANOS VE SONRASI

1. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı

2. Birinci Meşrutiyet

3. Yeni Dost: Almanya

4. Ağır Bunalım Dönemi

5. İkinci Meşrutiyet

6. Sivil Bürokrasinin Düşüşü

III. YAŞLININ İNTİHARI: BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI

1. Blokların Yakındoğu Politikaları

2. Alman Askeri Misyonu ve Osmanlı-Alman ittifakı

3. İntiharın Aracı: Goeben

4. Cepheler

5. Otopsi: Parçalama Anlaşmaları

6. Defin: Mondros ve Sevres

SONUÇ

YARARLANILAN KAYNAKLAR