"Yaşarken, iyi yaşamak isterim."

— Geronimo

Apaçi adı, Güneybatı Amerika'nın geniş coğrafyasında aynı dili konuşan ve ortak kültürel bağlara sahip çeşitli kabileleri tanımlamak için kullanılan genel bir ifadedir. Bu halk, yüzyıllar önce Batı Kanada'daki Atabaskan topluluklarından ayrılarak bugünkü Amerika Birleşik Devletleri'nin güneybatısına göç etmiştir. Bazı araştırmalar, Güney Atabaskan gruplarının bölgeye 13. yüzyılda uğramış olabileceğini öne sürmekte, bazı uzmanlar da, onların kalıcı yerleşimlerinin İspanyolların gelişinden kısa bir süre önce gerçekleştiğini ileri sürmektedir.

Pueblo halklarından Zuniler, Apaçilere "düşman" anlamına gelen Apachu adını vermiştir. Oysa Apaçilerin kendi dillerinde kullandıkları Tinneh, Tinde veya Dini gibi terimler "insan" anlamına gelir ve onların kendilerini tanımlama biçimini yansıtır.

Göçebe Yaşamın Ustaları

İlk dönemlerde göçebe yaşayan Apaçiler, özellikle Meskalero grubu zaman zaman Meksika içlerine kadar inen uzun yolculuklar yapardı. Ana geçim kaynakları avcılık ve toplayıcılıktı. Bazı gruplar bizon avlarken, diğerleri sınırlı ölçüde tarım yapardı. Erkekler avcılıkla ve baskınlarla uğraşırken, kadınlar tohum, meyve, su ve odun toplardı.

Apaçi kadın ve sepetler

Batı Apaçileri ana soylu bir topluluktu; soyun kadın hattından sürdüğü bu sistemde, toplumsal yapı kadınlar üzerinden şekillenirdi. Bazı kabileler soy takibini her iki ebeveyne göre yapıyordu. Ekonomik koşulların elverdiği durumlarda çok eşlilik görülebilir, evlilikler ise taraflardan birinin isteğiyle kolayca sona erebilirdi.

Barınak olarak kullanılan çalı ve dallardan yapılmış, kolayca kurulup sökülebilen kulübeler, göçebe yaşam ve çetin iklim koşulları için son derece elverişliydi. Kiowa-Apaçileri ve Jicarilla (Hikarila) gibi bazı gruplar ise bizon derisinden yapılan çadırlarda yaşardı. Seramik üretimi sınırlıydı; fakat özellikle sepet yapımında olağanüstü bir ustalık sergilerlerdi.

Her Apaçi topluluğu, savaşta gösterdiği cesaret ve liderlik vasfıyla öne çıkan bir reis tarafından yönetilen geniş ailelerden oluşurdu.

Ruhlarla İç İçe Bir İnanç Dünyası

Apaçi toplumunun merkezinde din vardı. En yüce varlık olan Ussen, "Yaşamın Vericisi" olarak bilinirdi. Dağ ruhları ya da gains, şifa törenlerinde ve ergenlik ritüellerinde önemli rol oynardı. Erkekler, bu ruhları canlandırdıkları törenlerde siyah maskeler, tahta başlıklar, vücut boyaları ve ahşap kılıçlar eşliğinde dans ederdi.

Ticaretin Yükselişi ve Çöküşü

16. yüzyılın ortalarında, Güney Atabaskan halkları ile bölgedeki Pueblo toplulukları arasında gelişen ticaret ağı, mısır ve dokuma ürünlerinin bizon eti, derileri ve taş aletler karşılığında değiş tokuş edildiği bir dönemi başlattı. Bu ilişkiler, İspanyolların bölgeye gelişiyle birlikte bozuldu. 1500'lerin ortasında kuzeye doğru ilerleyen İspanyollar, Apaçilerin ticaret düzenini çökertti ve topluluğun yaşamını doğrudan tehdit etmeye başladı.

1541 yılında Francisco Coronado, Pueblo bölgesinin doğusundaki düzlüklerden geçerken şöyle yazmıştı:

"On yedi gün yol aldıktan sonra, bu topraklardaki sığırları takip eden yerlilerin yaşadığı bir köy buldum. Onlara Querecho deniyor. Toprağı işlemezler; etleri çiğ yer, kanlarını içerler. Derilerden yapılmış giysiler giyer, aynı derilerden yaptıkları iyi işlenmiş çadırlarda yaşarlar. Sığırları nereye giderse, onlar da ardından gider. Eşyalarını taşımak için köpekleri yük hayvanı olarak kullanırlar."

Kolonileşme ve Direnişin Başlangıcı

1598 yılında Yeni Meksika'nın İspanyol kolonisi ilan edilmesiyle, Apaçilerin direnişi yeni bir evreye girdi. İspanyol köle tüccarları, düzenledikleri baskınlarla genç Apaçileri kaçırarak kuzey Meksika'daki madenlerde çalışmaya zorladılar. Bu saldırılara karşılık olarak Apaçiler de İspanyol yerleşimlerine baskınlar düzenleyerek sığır, at, silah ve esir ele geçirdiler. Apaçilerin savaşçı ruhu kısa sürede efsane hâline geldi.

İspanyollar tarafından madenlerde çalışmaya zorlanan Apaçi mahkumlar

17. yüzyıl başlarında nüfusları görece küçük olsa da, diğer kabilelerden ve Avrupalılardan kaçırılan esirlerle sayıları hızla arttı. Apaçi baskınları Meksika'nın iç kesimlerine, Jalisco'ya kadar ulaştı.

Komançi Tehdidi ve Güney Sürgünü

18. yüzyılın başlarında Komançilerin kuzeyden Apaçi topraklarına saldırması, Lipan ve diğer grupların bizon sürülerinden uzaklaşmasına ve güneye çekilmesine neden oldu. Bu durum, açlıkla karşı karşıya kalan Apaçilerin, Pueblo köylerine ve İspanyol yerleşimlerine yönelik baskınlarını artırmasına yol açtı.

Amerikan Yayılmacılığı ve Savaş Yılları

Apaçilerin toprakları, ABD'nin batıya doğru genişlemesiyle birlikte çatışmaların odak noktası hâline geldi. 1848'de Yeni Meksika'nın Amerikan yönetimine geçmesiyle, birçok Apaçi grubu Amerikan ordusuna karşı uzun soluklu direnişlere başladı.

Meskalero Apaçileri 1868'de teslim oldu. 1873 yılında onlar için New Mexico'da bir rezervasyon kuruldu. Aynı dönemde Batı Apaçileri ve müttefikleri Yavapai'ler, 1872-1873 yıllarındaki Tonto Basin Harekâtı ile bastırıldı.

Çirikava reisi Cochise, 1872 yılında Amerikan hükümetiyle bir barış anlaşması imzalayarak halkıyla birlikte Arizona'daki bir rezervasyona yerleşti. Fakat direniş, Cochise'in ölümünden sonra da sürdü. 1877-1880 yılları arasında Mimbreño reisi Victorio önderliğinde yeni bir mücadele başladı.

Geronimo'nun Son Direnişi

1886 yılında Çirikava savaşçısı Geronimo'nun liderliğindeki son Apaçi grubu da teslim oldu. Önce Florida'ya, sonra Alabama'ya ve son olarak Oklahoma Toprakları'na sürüldüler. Burada Kiowa-Apaçileriyle birlikte yaşamaya başladılar. Geronimo hayatının geri kalanını hapis olarak yaşadı ve hapishanede öldü.

Geronimo, 1886

Günümüzde Apaçi Toplulukları

Apaçilerin başlıca grupları bugün hâlen varlığını sürdürmektedir. Hikarila ve Meskalero grupları New Mexico'da; Çirikava ve Batı Apaçileri ise Arizona ve çevresinde yaşar. Arizona'nın kuzeybatısında Yavapai-Apaçi rezervasyonu; Teksas'ın güneybatısında Lipan Apaçileri; Oklahoma'da ise Düzlük Apaçileri bulunmaktadır.

White Mountain Apaçi Kabilesi, Fort Apache Kereste Şirketi ve Sunrise Park Kayak Merkezi'ni işletirken, Tonto Apaçi Rezervasyonu ise yaklaşık 85 dönümlük küçük bir alanda faaliyet göstermektedir. Bu küçük topluluğun yaklaşık 100 üyesi bulunuyor.

Efsaneleşmiş Liderler

Apaçilerin tarihine damga vuran liderler arasında Cochise, Mangas Coloradas, Victorio ve Geronimo öne çıkar. Hepsi, sadece cesaretleriyle değil, askeri zekâları ve stratejik dehalarıyla da Amerikan ordusunun bile zorlandığı savaşçılar olarak tarihe geçmişlerdir.

Apaçi Halklarının Unutulmaz Hikayesi: Çirikava, Hikarila ve Meskalero'nun Direniş Tarihi

Çirikava Apaçileri: Dağların Gölgesinde Yükselen Direniş

Çirikava Apaçileri, kendi dillerinde "Aiaha" adıyla bilinen, Amerika'nın güneybatısında, özellikle Güneydoğu Arizona'nın sırtlarında yaşayan bir topluluktur. "Büyük dağ insanları" olarak anılan bu halk, sadece coğrafyanın değil, tarihin de eteklerinde yükseldi. Baskınlara dayanan göçebe bir hayat süren Çirikavalar, New Mexico'dan güney Arizona'ya, oradan da kuzey Sonora'ya kadar uzanan bir coğrafyada etkiler bıraktı. Onların adı, cesaretle yoğrulmuş bir halk hikayesidir.

Chatto, Apaçi Çirikava Şefi

Cochise, Victorio, Loco, Chato, Naiche, Bonito, Mangas Coloradas ve Geronimo gibi unutulmaz liderler, bu topluluğun öncüleriydi. Çirikavalar, hasır, kabuk ve dal parçalarıyla örtülü geçici barınaklarda yaşar, göç ettiklerinde bu barınakları yakarlardı. Avcılık ve toplayıcılıkla yaşayan halk, at ve katır etini birer lezzet simgesi sayar, yaz aylarında mısır ve kavun ekerdi.

Toplumsal yapılarında reisler, cesaret ve liderlik becerileriyle seçilirdi. Ancak Cochise ile onun oğulları Taza ve Naiche örneğinde olduğu gibi, liderliğin kimi zaman soy yoluyla geçtiği de görülmüştür.

1872'de ABD hükûmeti adına gelen bir komiser, Cochise ile barış anlaşması imzaladı. Bu sayede binin üzerinde Çirikava, Güneydoğu Arizona'da kurulan yeni rezervasyona yerleştirildi. Ancak Cochise'in 1874'teki ölümü, dengenin bozulmasının başlangıcı oldu. Yerine geçen Taza barış yanlısıydı, fakat yerlilere içki satan yerleşimcilerin öldürülmesi, kabileler arası çatışmalara neden oldu. Çirikava rezervasyonu kaldırıldı, halk isteği dışında San Carlos'a sürüldü.

Son büyük direnişçilerden Geronimo ve yoldaşları, 1886 yılında teslim oldu ve Florida, Alabama ile Oklahoma'ya sürgün edildiler. Bugün, Çirikavaların birçoğu New Mexico'daki Meskalero rezervasyonunda yaşamakta.

Hikarila Apaçileri: Sepet Ustalarının Dağlara Yazılan Öyküsü

Hikarila Apaçileri, Kanada'dan güneybatıya göç eden altı Atabaskan grubundan biridir. 1300-1500 yılları arasında başlayan bu büyük göç, onları Yeni Meksika, güney Colorado ve batı Oklahoma'nın kucakladığı geniş topraklara taşıdı.

Hikarila Apaçi kampı (Foto: Edward S. Curtis, 1905).

"Jicarilla" (Hikarila) adı, İspanyolca "küçük sepet yapan" anlamına gelir. Halk, iki temel gruba ayrılırdı: Ova halkı Llaneros ve dağ-vadi halkı Olleros. Göçebe yaşam tarzı, 1680'deki Pueblo Ayaklanması'na kadar oldukça istikrarlıydı. Ancak bu ayaklanma ve ardından gelen İspanyol yeniden fethi, Hikarilalar için uzun süreli sıkıntıların habercisi oldu.

Bir zamanlar 10.000 kişilik bu topluluk, 1897'ye gelindiğinde, hastalık, savaş ve açlık nedeniyle sadece 300 kişiye düşmüştü. 1887'de onlar için New Mexico'nun kuzeyinde bir rezervasyon kuruldu. Kendi topraklarında bile "kacak yerleşimci" sayılan bu insanlar, yıllarca yurtsuz bırakılmıştı.

Günümüzde Hikarila Ulusu, 3.000'i aşkın nüfusuyla ekonomik olarak kendi kendine yeterli bir yapıya sahiptir. Koyun yetiştiriciliği, petrol ve doğal gaz yatakları ve kumarhaneler önemli gelir kaynaklarıdır. Geleneksel el sanatları — sepet örücülüğü, boncuk işlemeciliği ve seramik yapımı — bugün bile hayranlıkla izlenmektedir.

Meskalero Apaçileri: Dağların Göçebe Savaşçıları

Meskalero Apaçileri, Teksas, Arizona ve Meksika'nın sert coğrafyasında çadırdan çadıra yaşayan, yılmaz bir avcı ve sörfüz birer savaşçıydı. 1700-1750 arasında, güçlü Komançi kabileleri tarafından Teksas ovalarından sürülünce, Meskalerolar New Mexico dağlarına ve kuzey Meksika'ya çekildiler.

Meskalero savaşçıları, 1898

1873'te önce Fort Stanton yakınlarında, 10 yıl sonra ise neredeyse tümüyle Otero County sınırları içinde kalan bir rezervasyon kuruldu. Meskalerolar, Fort Sill'den gelen tutsak Çirikavalar ve Lipan Apaçileriyle bir arada yaşamaya başladı.

Bugün, federal olarak tanınan Meskalero Apaçi Kabilesi, Meskalero, Lipan ve Çirikava alt gruplarından oluşmaktadır. 3.000'den fazla üyesi, 720 mil karelik bir rezervasyon alanında yaşamaktadır.

Hayvancılık ve turizm, kabile ekonomisinin temel taşlarını oluşturur. Geleneksel dağ ruhu dansları, törenleri ve inançlarıyla, modern Amerikan kültürüyle harmanlanmış bir hayat sürerler.

Son Söz: Apaçi Halklarının Sönmemiş Ateşi

2000 yılı ABD nüfus sayımına göre 57.000 kişi kendini "yalnızca Apaçi" olarak tanımlamış, 40.000'den fazlası ise Apaçi kökenli olduğunu belirtmiştir. Bugün Apaçi halkları, geleneklerini modern yaşamla yoğurarak yaşamaya devam ediyor. Onların hikâyesi, bir halkın toprakla, dağlarla ve özgürlükle kurduğu derin bağın zamana karşı duruşu olmaya devam ediyor.

 Tarih kategorisindeki diğer yazılar da ilginizi çekebilir
      Göz atmak için tıklayın

 Yaşam kategorisindeki diğer yazılar da ilginizi çekebilir
      Göz atmak için tıklayın

Bu sayfayı beğendiyseniz, lütfen yorum yapmayı ve çevrenizle paylaşmayı unutmayın.

Bu sayfayı beğendiyseniz, lütfen yorum yapmayı ve çevrenizle paylaşmayı unutmayın.