Tuti-Name (Papağanın Hikayeleri)

Tuti-Name, kaynağı çok eski zamanlara kadar giden, zaman ve mekan içinde – tarihe, coğrafyaya, gelenek ve göreneklere göre - geniş değişikliklere uğramış olan çok tanınmış eski bir “halk romanı”dır. Bu eserin menşeinin de, “Kelile ve Dimne” gibi, Sanskrit edebiyatına dayandığı zannolunmaktadır. Eser sonraları Hint dillerine, Arapça ve Farsça'ya, Osmanlı İmparatorluğunun ilk yüzyıllarından itibaren de Türkçe'ye çevrilmiştir. Doğruluk derecelerini tespit imkanı bulamadığımız iki kaynaktan birincisine göre “Tûtî-nâme”, XVI. Yüzyılda, Filibeli Ali Efendi tarafından Türkçe'ye aktarılmıştır. İkinci kaynak ise tercümenin, XV. yüzyılın tanınmış şairlerinden Hamdullah Hamdi tarafından yapıldığı ve zamanın padişahı II. Bayezid'e sunulduğunu ileri sürmektedir. “Tuti-name”, aslında çok eski ve yabancı kaynaklı bir eser olmakla beraber, XV. yüzyıldan bu yana bir Türk halk romanı niteliğine bürünmüştür. Dili ve anlatımı; kullanılan tabirlerin, hemen bütünüyle geniş· halk kitlelerinin ağzından devşirilmiş olması; olayların birbirine bağlanışındaki tabi· ve yerli atmosfer özellikle dikkat çekicidir. Konu ve kahramanlar tabiatiyle eski ve yabancı ülkelerin mensubudur. Ama bunların terkip ve tahlili her bakımından yerli bir hava, tam bir Türk halk romanı karakteri taşımaktadır. Tek kelime ile “Tûti-name” –ilk çevireni kim olursa olsun- zamanla anonimleşmiş ve millileşmiştir. Zincirleme birbirine bağlı hikayelerden oluşan bu halk romanının, Divan nesri ile halk arasında bir ifade tarzı bulunmaktadır. Bizim yaptığımız, bu ifadeyi daha açık ve anlaşılır bir hale getirmekten ibarettir. Çevirenin zaman zaman süse ve özentiye kaçan ifadeleri özellikle bir yana bırakılmıştır. Bu arada istinsah edenlerin unutkanlık veya ihmalleri olsa gerek -lüzumsuz yere tekrarlanmış birtakım nazım parçaları da ayıklanmıştır. Heyecanlı ve sürükleyici olduğu kadar ders ve ibret verici, iyi ahlak telkin edici bir eser olan Tuti-name'de, az da olsa, müstehcen sayılacak bazı sözler ve izahlar yer almaktadır. Eserin nezahetini daha da. korumak niyetiyle bu bölümler tadil ve tahfif edilmiştir. “Tûti-name” kısaca tekrarlamak gerekirse, divan nesrinden halk diline doğru akan, konu ve kahramanları hariç, her bakımdan yerli ve milli bir. edebiyat ürünüdür. Onu yeniden baskıya hazırlarken, bu çeşit ürünlere yeni bir örnek katmış olmanın mutluluğunu duymak istedik. Şemsettin Kutlu