20. yüzyıl boyunca dünyanın çeşitli coğrafyalarında onlarca savaş yaşandı; ancak Vietnam Savaşı, bu yüzyılın en çarpıcı, en tartışmaya açık ve en yıkıcı çatışmalarından biri olarak tarihte yerini aldı. 1955 yılında başlayıp 1975'e kadar sürecek olan bu kanlı süreç, sadece askeri gücün test edildiği bir alan değil; aynı zamanda ideolojilerin, siyasal stratejilerin, toplumsal direnişlerin ve insanlık dramlarının da sahnesiydi. İki kutuplu dünyanın ortasında, bir yanda ABD ve müttefikleri, diğer yanda Sovyetler Birliği ve Çin gibi sosyalist bloklar, Vietnam topraklarında kendi üstünlüklerini kabul ettirme savaşı verdiler. Ancak bedelini ödeyen hep sivil halk oldu.

3 milyondan fazla Vietnamlı hayatını kaybetti. Bunların büyük bir bölümü sivillerdi. 58 binden fazla Amerikalı asker savaş alanlarında can verdi. Çatışmanın izleri ise sadece ölümlerle sınırlı kalmadı. Portakal Gazı (Agent Orange) gibi kimyasal silahlar tarım alanlarını, ormanları ve suları tahrip etti. Nesiller boyu devreden genetik hastalıklar, sakat doğan çocuklar, psikolojik travmalar, göçler ve şehirlerin yıkımı... Tüm bunlar, Vietnam Savaşı'nı salt bir jeopolitik hesapla açıklamanın ötesinde, insanlık tarihinin kara lekelerinden biri haline getiriyor.

Bu yazıda, sadece tarihsel bir olaya değil, aynı zamanda bugünün savaşlarına da ışık tutan bir trajedi olarak Vietnam Savaşı'na yakından bakacağız.

Sömürgecilikten Bağımsızlığa: Vietnam'ın İlk Direnişleri

Vietnam'ın kaderi, uzun yıllar Fransız sömürgesi olarak şekillenmişti. 19. yüzyılın ortalarında başlayan bu sömürgecilik dönemi, Vietnam halkı için ekonomik sömürü, kültürel asimilasyon ve siyasal baskılarla doluydu. Fransızlar, ülkenin kaynaklarını kontrol ederken, yerel halkı ikinci sınıf vatandaş gibi gören bir yönetim biçimi kurdu. Bu durum, özellikle 20. yüzyılın başlarında milliyetçi hareketlerin yükselmesine zemin hazırladı.

1941 yılında Ho Chi Minh liderliğinde kurulan Viet Minh hareketi, Japon işgali sırasında hem Japonlara hem de sömürgeci Fransızlara karşı silahlı mücadele yürüttü. II. Dünya Savaşı'nın ardından Japonların çekilmesiyle birlikte, 2 Eylül 1945'te Ho Chi Minh, Bağımsız Vietnam Demokratik Cumhuriyeti'ni ilan etti. Ancak Fransa bu ilanı tanımadı ve Vietnam topraklarına yeniden asker çıkardı.

Bu durum, 1946 yılında başlayan ve 1954'e kadar süren bir başka savaşı tetikledi: Birinci Çinhindi Savaşı. Bu savaş, Viet Minh'in 1954'te Dien Bien Phu'da Fransızları yenmesiyle sonuçlandı. Zafer, Cenevre Konferansı'na giden yolu açtı. Ancak barış görüşmeleri Vietnam'ı kalıcı bir barışa değil, geçici bir bölünmeye götürdü. 17. paralel boyunca kuzeyde komünist, güneyde ise ABD destekli bir hükümetin kontrol ettiği iki Vietnam ortaya çıktı.

Soğuk Savaş'ın Derinleşen Gölgesi: ABD'nin Müdahalesi

Vietnam'ın ikiye bölünmesi, Soğuk Savaş'ın küresel dengelerini doğrudan etkileyen bir gelişmeydi. ABD, "domino teorisi" çerçevesinde bir ülkenin komünist olması durumunda çevresindeki ülkelerin de aynı yola gireceğinden endişe ediyordu. Bu nedenle Güney Vietnam'ı desteklemek, sadece bölgesel değil, küresel bir öneme sahipti.

1955 yılında Güney Vietnam'da ABD destekli Ngo Dinh Diem yönetimi kuruldu. Ancak Diem, halk arasında yaygın desteğe sahip değildi. Budist çoğunluğu baskı altına alan otoriter bir yönetim kurarak muhalefeti susturmaya çalıştı. Bu durum, hem içeride direnişleri körükledi hem de Viet Cong'un Güney Vietnam'daki etkisini artırdı.

ABD'nin desteği zamanla siyasi olmaktan çıkıp askeri müdahaleye dönüştü. 1964 yılında Tonkin Körfezi'nde meydana gelen ve gerçekliği tartışmalı olan bir olay bahane edilerek Kongre'den savaş yetkisi alındı. Bu olay, ABD'nin resmen savaşa dahil olmasının kapılarını açtı.

Savaşın Tırmanışı ve Savaş Alanları

1965 yılıyla birlikte ABD, Vietnam'a yüz binlerce asker gönderdi. Operation Rolling Thunder adı verilen hava bombardımanı kampanyası başlatıldı. Kuzey Vietnam'a yönelik yoğun bombardımanlar, sivil yerleşimleri, altyapıyı ve doğayı hedef alarak büyük yıkımlara neden oldu. Amaç, Hanoi yönetimini müzakereye zorlamaktı. Ancak bu strateji, halkın kararlılığını kırmak bir yana, milliyetçi direnci daha da pekiştirdi.

Geleneksel bir cephe savaşı yerine gerilla taktikleriyle yürütülen bu savaş, Amerikan ordusunu hem fiziki hem de psikolojik olarak yıprattı. Ormanlık alanlarda, bataklıklarda, düşmanın kim olduğu belli olmayan çatışma ortamında savaşmak, askeri başarıyı neredeyse imkansız hale getirdi. Bunun yanı sıra, sivil kayıpların artması, savaşın meşruiyetini sorgulatmaya başladı.

ABD savaşta Napalm bombası ve Portakal gazı olarak bilinen aşırı yakıcı ve yıkıcı kimyasal silahlar kullandı.

Tet Taarruzu ve ABD Halkının Tepkisi

1968 yılında Viet Cong'un ve Kuzey Vietnam ordusunun birlikte düzenlediği Tet Taarruzu, savaşın gidişatında bir dönüm noktası oldu. Yeni yıl ateşkesi sırasında gerçekleştirilen bu sürpriz saldırı, Güney Vietnam'daki birçok şehri hedef aldı. Askeri olarak ABD ve Güney Vietnam kuvvetleri saldırıları püskürtmeyi başarsa da, bu saldırılar Amerikan halkının savaşa bakışını tamamen değiştirdi.

Saldırılar, ABD'de yaygın biçimde televizyondan yayınlandı. Halk, "kazanıyoruz" denilen bir savaşta bu kadar güçlü bir saldırının nasıl mümkün olduğunu sorgulamaya başladı. Tet Taarruzu, savaş karşıtı hareketlerin hız kazanmasına ve savaşın Amerika'da siyasi bir kriz halini almasına yol açtı.

My Lai Katliamı ve Etik Çöküş

Tet Taarruzu'nun ardından 1968 yılında ortaya çıkan bir başka olay ise savaşın etik boyutunu sert şekilde gündeme getirdi: My Lai Katliamı. Amerikan askerleri, Quang Ngai bölgesinde bulunan My Lai köyünde 500'e yakın sivili, çoğunluğu kadın ve çocuk olmak üzere katletti. Bu katliam, önce ordu içinde gizlendi, ancak bir asker tarafından sızdırılınca tüm dünyada infial yarattı ve savaşa karşı bir kamuoyu (yaygın görüş) oluşturdu.

Vietnam Savaşı'nın yalnızca askeri bir başarısızlık değil, aynı zamanda ahlaki bir çöküş olduğu düşüncesi bu olayla birlikte derinleşti. ABD'de savaş karşıtı protestolar daha da kitlesel hale gelirken, ordu içindeki moral bozukluğu arttı.

Savaşın Sonu: Çekilme ve Düşüş

Artan toplumsal baskılar ve başarısız askeri sonuçlar karşısında ABD yönetimi, savaştan çekilme yollarını aramaya başladı. 1973 yılında imzalanan Paris Barış Anlaşmaları ile ABD, Vietnam'dan askerlerini çekeceğini ilan etti. Ancak bu anlaşmalar Güney Vietnam'ı korumaya yetmedi.

1975 yılında Kuzey Vietnam ordusu, Saygon'u ele geçirerek savaşı fiilen sona erdirdi. Güney Vietnam yönetimi çöktü ve Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti adı altında ülke yeniden birleşti. Saygon'un düşüşü, helikopterlerle ABD büyükelçiliğinden yapılan tahliyelerle hafızalara kazındı.

Kalıcı İzler ve Küresel Yankılar

Savaş sona ermişti ama etkileri uzun yıllar sürdü. Vietnam toprakları, milyonlarca litre kimyasal maddeyle kirletildi. Portakal Gazı (Agent Orange) yüzünden yüz binlerce çocuk sakat doğdu. Tarım alanları kullanılamaz hale geldi. Aynı zamanda savaşın neden olduğu psikolojik travmalar hem Vietnamlılar hem de Amerikan gazileri üzerinde derin izler bıraktı.

Savaş, ABD'nin dış politikada mutlak güç olmadığını, askeri gücün her zaman zafer getirmediğini kanıtladı. Bu, sonraki yıllarda Amerikan halkının dış müdahalelere karşı daha şüpheci olmasının da temel nedenlerinden biri haline geldi.

Vietnam Savaşı Kronolojisi

1941: Ho Chi Minh, Viet Minh'i kurdu.

1945: Bağımsızlık ilanı — Ho Chi Minh, Vietnam Demokratik Cumhuriyeti'ni ilan etti.

1954: Dien Bien Phu Savaşı — Fransız kuvvetleri yenidi.

1954: Cenevre Konferansı — Vietnam, 17. paralel boyunca ikiye bölündü.

1955: Güney Vietnam'da Ngo Dinh Diem yönetimi kuruldu.

1960: Viet Cong (Ulusal Kurtuluş Cephesi) kuruldu.

1963: Ngo Dinh Diem suikasta uğradı.

1964: Tonkin Körfezi Olayı — ABD Kongresi savaş yetkisi verdi.

1965: ABD kara birlikleri Vietnam'a gönderildi.

1968: Viet Cong Tet Taarruzu'nu başlattı.

1968: ABD tarafından My Lai Katliamı gerçekleştirildi.

1969: Ho Chi Minh hayatını kaybetti.

1970: ABD Kamboçya'yı işgal etti.

1971: Pentagon Belgeleri basına sızdı.

1973: Paris Barış Anlaşmaları imzalandı.

1975: Güney Vietnam'ın başkenti Saygon düştü — Savaş sona erdi.

1975: Güney ve Kuzey Vietnam toprakları birleştirildi. Saygon'un ismi daha sonra Ho Chi Minh olarak değiştirildi.

Siyasi Tarih Sözlüğü

Napalm Bombası: Harvard Üniversitesi'ndeki gizli bir laboratuvarda ABD Kimyasal Savaş Servisi için geliştirilen yakıcı kimyasal bir silah. Suyun kaynama derecesi 100'dür; Napalm'ın eriştiği sıcaklık 800 ile 1200 derecedir.

Viet Minh: Fransız ve Japon işgaline karşı direnen, Ho Chi Minh liderliğindeki komünist hareket.

Viet Cong (ULC): Güney Vietnam'daki komünist gerilla gücü. Kuzey ile bağlantılıydı.

Tonkin Körfezi Olayı: ABD'nin savaş gerekçesi olarak kullandığı ve gerçekliği tartışmalı deniz çatışması.

Portakal Gazı (Agent Orange): ABD tarafından ormanları yok etmek ve Kuzey Vietnam savaşçılarını ortaya çıkarmak için kullanılan, çevreye ve sağlığa büyük zarar veren kimyasal silah.

Tet Taarruzu: 1968'de gerçekleşen, Güney Vietnam şehirlerine yönelik geniş kapsamlı Viet Cong saldırısı.

My Lai Katliamı: Amerikan askerlerinin yüzlerce sivili öldürdüğü savaş suçu.

Ho Chi Minh: Vietnamlı komünist lider, Kuzey Vietnam'ın kurucusu.

Ngo Dinh Diem: Güney Vietnam'ın ABD destekli devlet başkanı.

Domino Etkisi Teorisi: ABD'nin Soğuk Savaş stratejisinde bir ülkenin komünist olması durumunda diğerlerinin de aynı yolu izleyeceği inancı.

Rolling Thunder Operasyonu: ABD'nin Kuzey Vietnam'a yönelik yoğun hava bombardımanı kampanyası.

Paris Barış Anlaşmaları: 1973'te imzalanan ve ABD'nin çekilmesini sağlayan anlaşmalar.

Pentagon Belgeleri: ABD hükümetinin savaşı kendi toplumuna ve dünyaya farklı sunduğunu ortaya koyan belgeler.

Saygon'un Düşüşü: 1975'te Kuzey Vietnam birliklerinin başkenti ele geçirmesiyle savaşın sona ermesi.

John F. Kennedy: 1961-1963 yılları arasında ABD Başkanı. Vietnam'a askeri danışman göndermeye başladı, çatışmanın büyümesine zemin hazırladı.

Lyndon B. Johnson: 1963-1969 yılları arasında ABD Başkanı. Tonkin Körfezi Olayı sonrası Vietnam'a asker gönderen kişi.

Richard Nixon: 1969-1974 yılları arasında ABD Başkanı. "Vietnamlaştırma" politikasıyla savaştan çekilme sürecini başlattı, Paris Barış Anlaşmalarını imzaladı.

Gerald Ford: 1974-1977 yılları arasında ABD Başkanı. Vietnam Savaşı'nın son aylarında görevdeydi, Saygon'un düşüşü sırasında ABD askerî ve diplomatik çekilmesini yönetti.

 Tarih kategorisindeki diğer yazılar da ilginizi çekebilir
      Göz atmak için tıklayın

Bu sayfayı beğendiyseniz, lütfen yorum yapmayı ve çevrenizle paylaşmayı unutmayın.