21. yüzyılın başlarında, dünyanın en güçlü ordularından birine sahip olan Rusya Federasyonu, derin sularda akla gelmeyen bir trajediyle sarsıldı. 12 Ağustos 2000 tarihinde, Kuzey Buz Denizi'nin karanlık derinliklerinde, Kursk adlı devasa bir nükleer denizaltı, tatbikat sürerken gizemli bir patlamayla battı. Tüm dünya nefesini tutmuş, 118 denizcinin yaşam savaşına umutla kulak vermişti. Ancak bu trajedi, sadece bir kazadan ibaret değildi; devletin şeffaflık eksikliği, askeri sırlar ve uluslararası diplomasi ekseninde kökleşen bir krizdi.

Bu olay sadece Rusya'nın değil, tüm insanlığın denizaltı teknolojileri ve askeri şeffaflık konularındaki zaaflarına dair derin sorular doğurdu.

Kursk Faciasının Güncesi: Bir Tatbikat, İki Patlama, 118 Can

Kursk faciası, 12 Ağustos 2000 tarihinde Barents Denizi'nde düzenlenen deniz tatbikatı sırasında meydana geldi. Rusya'nın en yeni ve en büyük Oscar-II sınıfı nükleer denizaltısı Kursk, tatbikat kapsamında torpido atışı yapacaktı. Denizaltı 154 metre uzunluğunda, 18 metre genişliğinde ve 24.000 ton ağırlığındaydı. Nükleer enerjili bu dev gemi, 24 torpido ve seyir füzesi taşıma kapasitesine sahipti. Aynı zamanda sınıfının en sessizlerinden biri olarak tasarlanmıştı.

Saat 11:28'de ilk patlama sesi kaydedildi. Bu patlama, torpido dairesinde meydana gelen kimyasal bir sızıntının sonucu olarak değerlendirildi. Yaklaşık iki dakika sonra meydana gelen ikinci patlama ise, ilk patlamanın neden olduğu yangının yakıt ve torpidolara ulaşması sonucu oluşan zincirleme infilaktı. Kursk denizin 108 metre altında, 90 derecelik bir açıyla deniz tabanına oturdu.

Denizaltıda bulunan 118 denizciden birçoğu anında yaşamını yitirdi. Ancak arka kompartımanda sığınan bazı denizciler, kazadan saatler hatta günler sonra bile yaşam belirtisi göstermeye devam etti. Bu gerçek, kurtarma ekiplerinin gecikmesinin trajik boyutunu daha da derinleştirdi.

Barents Denizi: Sessizliğin ve Soğuğun Yurdu

Kursk'un battığı Barents Denizi, Kuzey Kutup Dairesi'nin hemen altında yer alır. Bu deniz, stratejik önemi nedeniyle Soğuk Savaş boyunca Sovyetler Birliği için hayati bir bölge olmuştur. Kutuplara yakın konumu, su altı şartlarını son derece zorlaştırır. Yıl boyunca donma noktasına yakın sıcaklıklar, ani fırtınalar ve yoğun akıntılar nedeniyle hem seyrüsefer hem de kurtarma çalışmalarını neredeyse imkansız hale getirir.

Rusya'da O Dönem: Sovyetlerin Dağılmasından Ekonomik Krize

Facianın yaşandığı 2000 yılı, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sadece dokuz yıl sonra geride kalan bir Rusya Federasyonu'nun yeniden yapılanma sürecinin başlarıydı. 1990'lar boyunca ülke ekonomik çalkantılar, özelleştirme süreçleri ve artan işsizlik gibi ciddi sorunlarla boğuştu. Bu durum, orduyu da derinden etkilemişti. Askeri bütçeler düşürülmüş, personel sayısı azaltılmış ve teknolojik altyapı ihmal edilmişti. Kursk'un bu eski sistemlerin bir parçası olarak tatbikata katılması, aslında sistemik çöküntünün bir sonucuydu.

Facianın Nedenleri: Torpido Teknolojisi mi, İhmalkarlık mı?

Yapılan resmi soruşturmaya göre, kazanın ilk tetikleyicisi 65-76 "Kit" tipi torpidonun arızalı yapısıydı. Bu torpidolar sıvı hidrojen peroksit ile çalışıyordu ve reaktif bir madde olan bu bileşenin sızmaya başlamasıyla şiddetli bir patlama yaşlandı. Fakat teknik hata tek başına değildi: Torpido muhafaza koşulları, denizaltının bakım eksiklikleri ve personelin yeterli eğitim almamış olması da etkili oldu.

Soruşturmada ortaya çıkan bir diğer detay ise, tatbikat öncesi yapılması gereken basınç testlerinin ihmal edilmesi ve şüpheli teknik sinyallerin görmezden gelinmesiydi.

Kurtarma Çalışmaları: Güvenlik Sırrı mı, İnsani Sorumluluk mu?

Facianın hemen ardından Rus donanması kurtarma çalışmalarına başladı. Fakat donanmanın elindeki derin deniz kurtarma sistemleri yeterli değildi. Kursk'un derinlikteki konumu ve geminin ağırlığı, çalışmaların başarısız olmasına neden oldu. İlk üç gün boyunca dış yardım teklifleri reddedildi; Rusya, askeri sırların ortaya çıkmasından endişe ediyordu.

Yalnızca beşinci gün, Norveç ve Birleşik Krallık'tan gelen yardım teklifleri kabul edildi. Ancak o zamana kadar, kurtarılabilecek son denizciler de oksijen eksikliği veya karbonmonoksit zehirlenmesi nedeniyle yaşamını yitirmişti. Bu gecikme, Rus halkında büyük bir acı ve hayal kırıklığına yol açtı.

Uluslararası Tepkiler: Sessizlik mi, Empati mi?

Kursk faciası, dünyada büyük yankı uyandırdı. Özellikle Avrupa basını, Kremlin'in kriz yönetimini ve bilgi akışındaki kapalılığı yoğun biçimde eleştirdi. Batı ülkeleri, yaşanan trajedide denizcilerin kurtarılamamasını Rusya'nın milliyetçi yaklaşımına ve devlet sırlarını koruma takıntısına bağladı.

Bu olay ayrıca NATO ile Rusya arasındaki güvensizliğin sürekliliğini gözler önüne serdi. Çok sayıda ülke, olayla ilgili bilgileri talep etti ancak Rusya bu bilgileri minimum seviyede paylaştı.

Komplo Teorileri ve Resmi Raporlar: Şeffaflığın Bedeli

Kursk faciası hakkında birçok komplo teorisi geliştirildi. En yaygın teorilerden biri, denizaltının Amerikan nükleer denizaltılarından biriyle çarpıştığı ve bu durumun gizlendiği yönündeydi. Bu iddialar, o bölgede tatbikat esnasında NATO unsurlarının da bulunması nedeniyle daha fazla gündem kazandı.

Ancak 2002 yılında yayımlanan resmi soruşturma raporuna göre, olay tamamen iç teknik arızalardan kaynaklanmıştı. Patlamaya neden olan torpido, 1990'ın başlarında geliştirilmiş eski bir modeldi ve bakım eksiklikleriyle birlikte kullanılmıştı.

Tarihin Sayfalarında Kursk: Bir Daha Olmasın Diye

Kursk'un kaybı, sadece insanı bir trajedi değil, aynı zamanda askeri şeffaflık eksikliğinin, yapısal ihmallerin ve yetersiz kriz yönetiminin acı bir sonucu olarak hafızalara kazındı. Bu olaydan sonra Rusya, denizaltı filosunu güncellemeye, acil durum protokollerini yeniden yazmaya başladı.

Uluslararası alanda da Kursk, denizaltı kurtarma protokollerinin gözden geçirilmesine neden oldu. NATO ülkeleri ve Rusya arasındaki ortak kurtarma tatbikatları artırıldı. Bugün halen, bu olay denizaltı güvenliği literatüründe bir milat olarak kabul edilir.

Hafızalarda Yaşayan Bir Felaket: Anmalar, Filmler ve Romanlar

Facianın ardından Kursk denizcileri, Rusya'da ulusal kahraman ilan edildi. Kursk kentinde bir anıt yapıldı, şehitlerin isimleri sonsuza dek yaşaması için bronz levhalara işlendi.

2018 yılında "Kursk" adlı uluslararası ortak yapım bir film vizyona girdi. Gerçek olaylardan esinlenilerek çekilen film, batıkta mahsur kalan denizcilerin çaresizliğini, ailelerin yas sürecini ve yetkililerin tutumunu çarpıcı bir dille işledi. Bunun yanı sıra, Robert Moore'un "A Time to Die: The Untold Story of the Kursk Tragedy" adlı kitabı, facianın perde arkasını ayrıntılarıyla anlattı.

Teknik Terimler Sözlüğü

Oscar-II sınıfı:

Sovyet yapımı, nükleer enerjili, seyir füzesi taşıyan denizaltı sınıfı.

Torpido:

Su altı hedeflerine karşı kullanılan, genellikle patlayıcı yük de taşıyan silah.

Hidrojen Peroksit:

Yüksek reaktif kimyasal; torpidolarda tahrik maddesi olarak kullanılır.

Kompartıman:

Denizaltılarda su sızdırmaz özel bölme.

Karbonmonoksit Zehirlenmesi:

Karbonmonoksit genellikle soba, motor veya yangın gibi tam yanmayan kaynaklardan ortaya çıkan renksiz, kokusuz ve zehirli bir gazdır. Kana karıştığında oksijen taşıyan hemoglobine bağlanarak oksijenin dokulara ulaşmasını engeller. Bu durum ciddi solunum sorunlarına, bilinç kaybına ve ölüme yol açabilir.

Balistik Füze (Ballistic Missile):

Yüksek irtifalara fırlatılan ve atmosfer dışına çıkarak hedefe yerçekimi etkisiyle ulaşan füze türüdür. Kursk denizaltısında bulunan P-700 Granit füzeleri bu sınıfa girer. Balistik füzeler genellikle nükleer başlık taşıma kapasitesine sahiptir.

Nükleer Denizaltı (Nuclear Submarine):

İtici gücünü nükleer reaktörden alan denizaltıdır. Bu sistem denizaltıya uzun süre su altında kalma ve kıtalararası görev yapma imkânı tanır. Kursk da bu tür bir denizaltıydı.

Torpido:

Su altında hedeflere yönlendirilebilen, patlayıcı taşıyan silah sistemidir. Kursk kazasında ilk patlamanın, bozuk bir tatbikat torpidosundan kaynaklandığı düşünülmektedir.

Tadilat (Overhaul):

Askerî veya sivil bir aracın, özellikle savaş gemilerinin ve denizaltıların belirli periyotlarla geçirdiği detaylı bakım ve modernizasyon sürecidir. Kursk, 1990’ların sonunda bu tür bir süreçten geçmişti.

P-700 Granit (SS-N-19 Shipwreck):

Kursk denizaltısının taşıdığı uzun menzilli, süpersonik, denizden-denize balistik füzedir. Gemisavar özellikte olan bu füze, büyük hedefleri yok etmek için tasarlanmıştır.

Proje 949A (Oscar II Sınıfı):

Sovyetler tarafından geliştirilen ve Kursk’un da dahil olduğu nükleer denizaltı sınıfıdır. Bu sınıf, özellikle NATO savaş gemilerini tehdit etmek amacıyla tasarlanmıştır. Uzunlukları 154 metreyi bulabilir ve çift gövde yapısına sahiptirler.

Çift Gövdeli Tasarım (Double Hull Design):

Oscar II sınıfı denizaltıların güvenlik ve dayanıklılık açısından sahip olduğu çift gövdeli yapı. Dış gövde hasar alsa bile iç gövde basınca dayanıklıdır. Bu yapı, su altında uzun süreli görev yapma kabiliyeti sağlar.

Barents Denizi:

Kuzey Kutup Dairesi içerisinde yer alan, Norveç ve Rusya arasında kalan bir denizdir. Soğuk iklimi, zorlu akıntıları ve stratejik önemi nedeniyle hem ekonomik hem de askeri operasyonlarda dikkat çeken bir coğrafyadır.

Kurtarma Modülü (Rescue Capsule):

Kazazedelerin kurtarılması amacıyla denizaltının acil çıkış sistemine bağlanabilen ve dışarıdan erişimle aktive edilebilen özel modüllerdir. Kursk’un bu sistemleri kaza sonrası erişilemeyecek şekilde zarar görmüştü.

Dekompresyon:

Yüksek basınca uzun süre maruz kalan dalgıçların ya da denizaltı personelinin yüzeye kontrollü bir şekilde çıkarılması süreci. Ani çıkışlar ölüme neden olabilecek gaz embolilerine yol açabilir.

Doygunluk Dalışı (Saturation Diving):

Derin deniz kurtarma operasyonlarında uygulanan bir teknik. Dalgıçlar belli bir basınca uyum sağladıktan sonra uzun süre su altında kalabilir. Norveçli kurtarma ekipleri, Kursk’ta bu tekniği kullanarak sualtı operasyonlarını gerçekleştirmiştir.

Sonar:

Ses dalgalarıyla nesnelerin yerini tespit etmeye yarayan bir denizaltı teknolojisidir. Hem savunma hem de seyrüsefer amacıyla kullanılır. Kursk’un sonarla izlenememesi, kazanın ciddiyetinin geç anlaşılmasına neden olmuştur.

Tatbikat:

Askerî birliklerin savaş senaryolarını simüle ederek eğitim almasını sağlayan uygulamalı eğitimlerdir. Kursk kazası da böyle bir tatbikat sırasında meydana gelmiştir.

Reaktör Bölmesi:

Nükleer denizaltılarda nükleer reaktörün bulunduğu ve son derece korunaklı bir şekilde izole edilen kısımdır. Kursk’un reaktör bölmesi patlamada etkilenmemiş ve bu durum olası daha büyük bir felaketi önlemiştir.

Amfibi Kuvvetler (Desant Kuvvetleri):

Denizden karaya asker çıkarma kabiliyetine sahip birliklerdir. Kursk’un da görevli olduğu “Okean-2000” tatbikatında bu tür birlikler de yer almaktaydı.

TASS (Rusya Haber Ajansı):

Rusya’nın en eski ve resmî haber ajansıdır. Kursk kazasında yaşanan bilgi kısıtlaması ve kamuoyunun yönlendirilmesinde bu kurum önemli rol oynamıştır.

 Teknoloji kategorisindeki diğer yazılar da ilginizi çekebilir
      Göz atmak için tıklayın

 Çevre kategorisindeki diğer yazılar da ilginizi çekebilir
      Göz atmak için tıklayın

Bu sayfayı beğendiyseniz, lütfen yorum yapmayı ve çevrenizle paylaşmayı unutmayın.