José Saramago'nun 1995'te yayımlanan Körlük romanı, Portekiz edebiyatının olduğu kadar modern dünya edebiyatının da en sarsıcı yapıtlarından biri kabul edilir. Roman, insanın görme yetisini değil, insani bilincini yitirdiği bir çağın hikâyesini anlatır. Farklı yayınevleri tarafından Türkçeye kazandırılan eser, yaklaşık 350 sayfalık hacmiyle okurda kalıcı bir iz bırakır. Tür olarak distopik, psikolojik ve toplumsal bir roman olarak nitelendirilebilecek Körlük, Saramago'nun kendine özgü uzun cümleleri, noktasız diyalogları ve iç içe geçmiş anlatımıyla insan ruhunun en karanlık noktalarına dokunur.

Roman, görünürde bir salgının, aslında ise insanın ruhsal çürümesinin hikâyesidir. Körlük bir anda, bir şehirde başlar; ama kısa sürede tüm insanlığı içine alan bir aynaya dönüşür. Saramago, bir anda gözleri kararan bir adamla başlattığı öyküyü, görme yetisini kaybeden bir uygarlığın çöküşüne taşır. İnsanı "medeniyet" adı altında ayakta tutan ince çizgilerin, birkaç gün içinde nasıl yok olabileceğini gösterir.

Bu yönüyle Körlük, insan doğasının en çıplak hâliyle karşılaşma deneyimini işleyen bir romandır. Ve roman 1998 yılında yazara Nobel Edebiyat Ödülünü kazandırmıştır.

Körlük Romanının Konusu ve Kısa Özeti (José Saramago)

Roman, şehirde arabasıyla seyir hâlindeyken aniden "bembeyaz bir körlükle" gözleri kararan bir adamla başlar. Bu körlük alışılmış siyah karanlık değildir; gözlerin önünü bembeyaz bir ışık kaplar. Adamın bu beklenmedik hâli, kısa sürede çevresindekilere de bulaşır. Doktora gittiğinde, doktor ve muayenehanedeki herkes birer birer kör olur. Bu bilinmeyen salgın kısa sürede tüm şehri sarar.

Yetkililer, körlüğün yayılmasını durdurmak için körleri karantina altına alır. Eski bir akıl hastanesine kapatılan bu insanlar, kısa sürede bir toplumsal çöküşün içine sürüklenir. Başlangıçta düzeni korumaya çalışanlar, açlık ve korku büyüdükçe acımasızlaşır. En temel ihtiyaçların bile karşılanamadığı, insan onurunun hızla eridiği bu kapalı dünyada, insana dair tüm değerler bir bir yok olur.

Bu kaosun içinde bir kişi vardır ki, kör olmamıştır: doktorun eşi. Kör kocasına eşlik etmek için kendi isteğiyle karantinaya girer. O, görebilen tek kişidir; ama bu görme, bir ayrıcalık değil, ağır bir yüktür. Çünkü o, insanların ne hâle geldiğini, nasıl birbirine dönüştüğünü, nasıl vahşileştiğini görmektedir. Kadının gözleri ise bir bakıma insanlığın sembolü olur.

Zamanla karantina yıkılır, körler dışarı taşar. Fakat dışarısı da içeriden farksızdır. Şehir artık çökmüştür. Marketler yağmalanmış, sokaklar çöplerle dolmuştur. İnsanlar hayatta kalmak için birbirini hiçe sayar. Doktorun eşi, bir grup insanla birlikte yaşam mücadelesi verir. Bir yandan onları yönlendirir, bir yandan da görmenin ahlaki sorumluluğuyla boğuşur.

Romanın sonunda, körlük bir anda başladığı gibi aniden biter. İnsanlar yeniden görmeye başlar. Fakat Saramago'nun asıl sorusu burada belirir. Asıl körlük, gözlerin görmemesi midir, yoksa kalplerin duymaz hâle gelmesi mi? Körlük geçmiştir ama insanlığın içindeki karanlık yerli yerindedir.

İnsanın Görüşünü Kaybettiği Bir Dünyada Vicdanın Çöküşü

Körlük, insanın görme yetisini kaybettiği anda başlar; bu ise fiziksel olduğu kadar ahlaki bir çöküş anlamına gelir. José Saramago, roman boyunca insan doğasının en zayıf ama aynı zamanda en çıplak hâline ayna tutar. Körlük yayılırken, insanlar çevreleriyle beraber birbirlerini de görmeyi bırakır. Yardımlaşma, merhamet ve güven duyguları yerini korku, açgözlülük ve vahşete bırakır.

Doktorun eşi dışındaki herkesin kör olduğu karantina binası, aslında bir ülkenin, bir toplumun küçük bir modeli gibidir. Başta bir düzen kurulmaya çalışılır, görevler paylaşılır, temizlik yapılır, yemek dağıtımı organize edilir. Ancak kısa sürede çıkar kavgaları başlar, güç dengeleri bozulur, şiddet sıradanlaşır. Körler arasında bir grup, yiyecekleri kontrol altına alarak diğerlerinin üzerindeki baskıyı artırır. Böylece toplumun dış görünüşte sivil, içten içe zalim doğası gün yüzüne çıkar.

Saramago'nun çizdiği tablo karamsardır ama gerçektir. İnsan, kendi konfor alanı yıkıldığında nasıl davranacağını bilmez. Görme yetisini kaybeden bu karakterler, aslında medeniyetin ne kadar ince bir çizgiye dayandığını gösterir. Doktorun eşinin tanıklığıyla okur, insanlığın gözleri kapandığında iç dünyasının nasıl karardığını adım adım izler. Vicdan, artık işlevsiz bir kelimedir.

Saramago'nun Dili: Noktasız Cümlelerde Kaosun Müziği

José Saramago'nun üslubu, Körlük romanını sıradan bir salgın hikâyesi olmaktan çıkarır. Yazar, alışılmış yazım kurallarını bilinçli olarak yıkar. Noktaların, tırnak işaretlerinin, geleneksel diyalog biçimlerinin çoğu yoktur. Cümleler birbirine karışır, konuşmalar iç içe geçer, düşüncelerle sözler arasında sınırlar kaybolur. Bu biçimsel tercihler estetik bir oyundan öte bir anlam taşır. Saramago, diliyle körlüğün yarattığı kaosu da yaşatır.

Okur, romanı okurken sürekli bir belirsizlik içinde kalır. Kim konuşuyor, kim düşünüyor, kim susuyor belli değildir. Bu belirsizlik, kör insanların dünyasında yönünü kaybetmiş olmanın edebi karşılığıdır. Yazar, okuru bu belirsizliğin içine çekerek, sadece okumasını değil, yaşamasını ister. Noktasız cümlelerde bir müzik vardır; tempo yer yer hızlanır, sonra ağırlaşır, tıpkı bir şehirdeki panik dalgaları gibi.

Saramago'nun dili, okurla karakter arasındaki mesafeyi ortadan kaldırır. Cümlelerin içindeki nefes darlığı, karakterlerin çaresizliğiyle birleşir. Romanı bitiren biri, bu hikâye okumuş ve onun aracılığıyla hayata dair bir tecrübenin içinden geçmiş olur. Bu yönüyle Körlük, biçimle içeriğin nadir görülen uyumuna sahip romanlardan biridir.

Toplumun Körlüğü: Görmenin Bedeli ve Bilincin Karanlığı

Saramago'nun asıl hedefi, kişisel körlükten çok toplumsal körlüğü anlatmaktır. Roman boyunca "görmek" fiziksel bir eylemden ziyade farkında olmak, tanıklık etmek ve sorumluluk almak anlamına gelir. İnsanlar kör olduklarında, bir bakıma içlerindeki körlüğü de dışa vururlar. Çünkü romanın dünyasında kimse gerçekte görmüyordur; bakıyor, ama anlamıyordur.

Doktorun eşi, tek görebilen kişi olarak, bu bilinçsizlik karşısında en büyük yükü taşır. O, hem kurtarıcıdır hem tanıktır. Görmenin bedelini taşır çünkü her şeyin farkındadır. Açlık, utanç, korku ve ölüm onun gözlerinden geçer. Yazar bu karakterle, bilincin ışığını taşımakla cezalandırılmış bir insanın ruh halini derinlemesine işler. Görmek, bir anlamda lanettir.

Saramago'nun bu sembolik anlatımı, günümüz toplumlarına da dokunur. İnsanlar teknolojiyle, hızla, tüketimle çevriliyken birbirlerini "görmüyorlar". Körlük, bu anlamda zamanını aşan bir romandır. Körlüğün geçtiği final sahnesinde bile, Saramago okura şunu sezdirir: İnsanlar yeniden görse bile, aslında hâlâ kördür.

Kadın Karakter ve Görmenin Ağırlığı

José Saramago'nun Körlük romanında en dikkat çekici karakter, şüphesiz doktorun eşi. O, roman boyunca adını öğrenemediğimiz bir kadın olarak karşımıza çıkar. Zaten romanın hiçbir karakterinin adı yoktur; "doktor", "ilk kör", "kocasız kadın" gibi tanımlarla anılırlar. Bu tercih, bireyselliğin yok oluşuna, insanın kimliksizleşmesine işaret eder. Ancak bu adsızlık içinde doktorun eşi farklıdır. Çünkü o görebilen tek kişidir; yani insanlığın son vicdanıdır.

Kadın, başta kocasına duyduğu sevgi ve bağlılıkla karantinaya girer. Ancak zamanla bu eylem bir fedakârlığın ötesine geçer; bir varoluş biçimine dönüşür. Görmenin ne kadar ağır bir sorumluluk olduğunu yavaş yavaş fark eder. Herkesin kör olduğu bir dünyada görmek, yalnızlıktır. Her şeyi bilmek ama müdahale edememek, bir tür cezadır. O, gözleriyle değil, kalbiyle görür.

Saramago, bu karakter üzerinden insanın manevi gücünü gösterir. Kadın, felaketin ortasında bile insani değerlerini korur. Körlerin dağılmış bilincini bir arada tutmaya çalışan tek kişidir. Yazar, böylece "gören"in aslında fiziksel bir varlık olmanın yanı sıra ruhsal bir duruş olduğunu vurgular. Kadın karakter, insanlığın karanlıkta kalan vicdanını temsil eder. Onun gözleri, dünyayı yeniden tanımlamanın umududur.

Körlükte Ahlak, Güç ve Hayatta Kalma Mücadelesi

Romanın karantina bölümleri, ahlakın sınırlarının nasıl hızla silindiğini gösteren sahnelerle doludur. İnsanlar kör olduktan sonra, yemek bulmak, barınmak, hayatta kalmak dışında hiçbir değeri önemsemez. Başlangıçta var olan dayanışma duygusu, kısa sürede yerini güce, şiddete ve korkuya bırakır. Güç, kimdeyse hak onda sayılır. Saramago böylece insanın uygarlık maskesinin ne kadar ince olduğunu gözler önüne serer.

Bir grup kör, silah bularak diğerlerini kontrol altına alır. Yiyecek karşılığında kadınları istemeye kadar varan bu çürümüş düzen, insanlığın en dip noktasını temsil eder. Doktorun eşi bu zulmün tanığı olur ve sonunda dayanamayarak, grubun liderini öldürür. Bu an, romanın en kritik kırılma noktalarından biridir. Çünkü körlüğün ortasında bile adalet arayışı devam eder; ama bedeli ağırdır.

Saramago burada, ahlakın bir lüks değil, bir gereklilik olduğunu anlatır. Görmek, hem ışığı hem de kötülüğü fark etmektir. Karakterler, açlık ve korku içinde kaldıklarında bile insan kalmaya çalışırlar. Ancak bu çaba çoğu zaman yenilgiyle sonuçlanır. Yazar, insanın doğasında hem iyilik hem kötülüğün yan yana var olduğunu, koşullar değiştiğinde hangisinin galip geleceğinin belirsiz olduğunu hatırlatır.

Körlük'ün Günümüz Dünyasına Yansıması

Körlük, yayımlandığı 1995 yılından bu yana zamanını aşan bir roman olmayı sürdürdü. Saramago'nun anlattığı salgın kurgusu, toplumsal bir uyarı niteliği taşır. Günümüz dünyasında da insanlar bilgiyle çevrili olsalar da, çoğu zaman gerçeği "görmezden" gelirler. Televizyonlar, ekranlar, sosyal medya — her şey göz önündedir ama bilinç perdelidir. Bu anlamda Saramago'nun romanı, günümüz insanının yüzüne tutulan bir ayna gibidir.

Pandemiler, savaşlar, ekonomik krizler ve toplumsal adaletsizlikler karşısında gösterdiğimiz kayıtsızlık, Körlük'teki salgının modern karşılığıdır. İnsanlar birbirlerinin acılarını görmezden geldikçe, bir tür ahlaki körlük hüküm sürer. Yazar, romanında açıkça söylemese de, okura şunu düşündürür: Asıl felaket gözlerin kör olması değil, yüreğin sessizleşmesidir.

Bugünün dünyasında Körlük, hâlâ güncel bir uyarı niteliği taşır. İnsan, kendi refahı uğruna başkalarının yok oluşuna sessiz kalabildiği sürece, o beyaz ışığın içinde yaşamaya mahkûmdur. José Saramago'nun romanı bu nedenle vicdanın sesi veya çağrısı denebilecek bir edebi eserdir.

Körlük: İnsanlığın Gözlerine Tutulan Aynanın Ardında

José Saramago'nun Körlük romanı, sıradan bir felaket hikâyesinden çok daha fazlasını anlatır. Bu eser, insanın karanlık yanıyla yüzleşmesini sağlamayı amaçlar. Körlük, bir yandan tüm insani değerlerin nasıl hızla çözülebileceğini gösterirken, öte yandan umudun, dayanışmanın ve görmenin anlamını yeniden sorgulatır.

Romanın en güçlü yönü, insan doğasını çıplak bir dürüstlükle anlatmasıdır. Saramago, hiçbir karakterini yüceltmez, hiçbirini tamamen kötü göstermez. Herkes insandır; korkar, yanılır, bencilleşir ama bazen de merhamet eder. Bu gerçeklik duygusu, romanı evrensel bir düzleme taşır. Aynı zamanda yazarın dili de bu etkiyi güçlendirir. Noktasız, kesintisiz cümleler, okuru romanın içine hapseder; kaosun ritmini yaşatır.

Bu anlatım biçimi kimi okurlar için yorucu olabilir. Saramago'nun üslubu dikkat ve sabır ister. Roman, hızlı bir okuma için değil, düşünerek sindirilecek bir okuma deneyimi için yazılmıştır. Bazı bölümler, özellikle karantina kısmındaki vahşet sahneleri, okuyucu üzerinde duygusal bir ağırlık bırakabilir. Fakat tam da bu rahatsızlık, yazarın amacına hizmet eder. İnsan, kendi karanlığını fark etmeden aydınlanamaz.

Körlük, günümüz insanının duyarsızlaşmış bakışına karşı yazılmış bir ihtar gibidir. Saramago'nun olay kurgusu ve anlatımı gözlerin görmesinin yetmediğini, asıl görmenin yürekte başladığını hatırlatır. Bu yüzden roman, her okunuşta yeniden anlam kazanan, her dönemde başka bir yankı uyandıran bir eser niteliği taşır.

Körlük Temel Bilgiler

Kitap adı: Körlük

Türü: Roman (distopik, toplumsal, psikolojik)

Konusu: Ani bir körlük salgınıyla birlikte çöken bir toplumun, ahlak, güç ve insanlık kavramlarıyla sınanışının hikâyesi

Yazar: José Saramago

Orijinal adı: Ensaio sobre a cegueira

Orijinal dil: Portekizce

Türkçesi: Körlük

İlk yayımlanma yılı: 1995

Sayfa sayısı: Yaklaşık 350

Körlük Bölüm sayısı ve başlık konuları

Kitap 6 bölümden oluşur. Konuları ise şöyledir.

1. İlk Kör

2. Doktor ve Hastaları

3. Karantina

4. Körler Arasındaki Düzen

5. Şehrin Çöküşü

6. Yeniden Görmek

 Diğer Kitap Özetleri - İncelemeleri de ilginizi çekebilir
      Göz atmak için tıklayın

Bu sayfayı beğendiyseniz, lütfen yorum yapmayı ve çevrenizle paylaşmayı unutmayın.